Bilim geçmişe dair anlayışımızda devrim yaratıyor. Dişler, tencereler, tütsüler ve yapı malzemeleri üzerinde kalan moleküler kalıntıların kimyasal analizi, geçmiş beslenmeler, kokular ve inşaat teknikleriyle ilgili ayrıntıları ortaya çıkarıyor.
İşte bilim adamlarının 2023'te çözdüğü, insanlık tarihiyle ilgili altı gizemi CNN bir araya getirdi.
Bir liderin gerçek kimliği
Muhteşem bir kristal hançer ve diğer değerli eserlerle birlikte 2008 yılında İspanya'nın Sevilla yakınlarındaki bir mezarda bulunan 5.000 yıllık iskeletin bir zamanlar önemli biri olduğu açıkça görülüyor.
Bilim adamlarının insan iskelet kalıntılarının cinsiyetini belirlemenin geleneksel yolu olan pelvis kemiği analizine dayanarak, bireyin başlangıçta genç bir adam olduğu düşünülüyordu. Bununla birlikte, amelogenin adı verilen cinsiyete özgü bir peptit içeren bir tür protein içeren diş minesinin analizi, kalıntıların erkekten ziyade kadına ait olduğunu belirledi.
Diğer çalışmalarda bu teknik, ilk insanlar hakkında birçok düşünceye ışık tutan "avcı insan" klişesini de ortadan kaldırdı.
Seville Üniversitesi'nden tarih öncesi profesörü Leonardo García Sanjuán, keşfin Temmuz ayında CNN'e açıklandığı sırada "Bu tekniğin, tarih öncesi toplumların sosyal organizasyonunun analizinde tamamen yeni bir çağ açacağını düşünüyoruz" dedi.
Roma betonunun efsanevi gücünün ardında ne var?
Roma betonunun, onlarca yıl içinde bozulabilen modern eşdeğerinden daha uzun ömürlü olduğu kanıtlanmıştır. Örneğin dünyanın en büyük güçlendirilmemiş kubbesine sahip olan Roma'daki Pantheon'u ele alalım.
Ocak ayında yayınlananbir çalışmanın arkasındaki bilim insanları , Romalıların inşaat malzemelerini bu kadar dayanıklı hale getirmelerine ve rıhtım, kanalizasyon ve deprem bölgeleri gibi zorlu yerlerde ayrıntılı yapılar inşa etmelerine olanak sağlayan gizemli bileşeni keşfettiklerini söyledi.
Çalışma ekibi, orta İtalya'daki Privernum arkeolojik alanındaki bir şehir duvarından alınan ve bileşim açısından Roma İmparatorluğu'nda bulunan diğer betonlarla benzer olan 2.000 yıllık beton örneklerini analiz etti.
Betondaki kireç kırıntıları olarak adlandırılan beyaz parçaların betona zamanla oluşan çatlakları iyileştirme yeteneği kazandırdığını saptandı. Beyaz parçalar daha önce özensiz karıştırmanın veya düşük kaliteli hammaddenin kanıtı olarak göz ardı ediliyordu.
Buz Adam Ötzi'nin 'hayal kırıklığı yaratan' gerçek görünümü
Yürüyüşçüler, Ötzi'nin mumyalanmış cesedini 1991 yılında İtalyan Alpleri'ndeki bir vadide buldu. Donmuş kalıntıları belki de dünyanın en yakından incelenen arkeolojik bulgusu olup, 5.300 yıl önce yaşamın nasıl olduğunu benzeri görülmemiş ayrıntılarla ortaya koyuyor.
Mide içeriği, son yemeğinin ne olduğu ve nereden geldiği hakkında bilgi verirken silahları onun sağ elini kullandığını gösteriyordu ve kıyafetleri eski insanların gerçekte ne giydiğine dair nadir bir görünüm sağlıyordu.
Ancak ağustos ayında Ötzi'nin leğen kemiğinden alınan DNA üzerinde yapılan yeni bie analiz, Ötzi'nin fiziksel görünümünün bilim insanlarının ilk düşündüğü gibi olmadığını ortaya koydu.
Genetik yapısı üzerinde yapılan çalışma, Buz Adam Ötzi'nin koyu tenli, koyu renkli gözlere sahip olduğunu ve muhtemelen kel olduğunu gösterdi. Bu revize edilmiş görünüm, Ötzi'nin soluk tenli, dolgun saçlı ve sakallı bir adamı tasvir eden ünlü rekonstrüksiyonuyla tam bir tezat oluşturuyor.
20.000 yıllık kolyeyi takan kişi ortaya çıktı
Arkeologlar sıklıkla antik alanlardan kemik aletler ve diğer eserler ortaya çıkarıyorlar, ancak bunları bir zamanlar kimin kullandığını veya giydiğini kesin olarak bilmek imkansız.
Bu yılın başlarında bilim insanları, Sibirya'daki Denisova Mağarası'nda bulunan geyik kemiğinden yapılmış bir kolyeden antik insan DNA'sı elde etti. Bu ipucuyla, onu takan kişinin 19.000 ila 25.000 yıl önce yaşamış bir kadın olduğunu ortaya çıkarmayı başardılar.
Kendisi, ilk Amerikalılarla genetik bağlantısı olan, Antik Kuzey Avrasyalılar olarak bilinen bir gruba aitti.
İnsan DNA'sının geyik kemiği kolyesinde korunmuş olması muhtemel görünüyor. Çünkü gözenekli yapısı ile deri hücrelerinde, terde ve diğer vücut sıvılarında bulunan genetik materyali tutma olasılığı daha yüksek.
Geyik dişi kolyesinin neden bu kadar büyük miktarda antik kadın DNA'sı (insan dişiyle yaklaşık aynı miktarda) içerdiği henüz bilinmiyor. DNA'yı çıkarmak için yeni bir teknik geliştiren Almanya'nın Leipzig kentindeki Max Planck Evrimsel Antropoloji Enstitüsü'nden moleküler biyolog Elena Essel, belki de kolyenin çok sevildiğini ve olağanüstü uzun bir süre boyunca cilde yakın bir şekilde giyildiği tahmininde bulunuyor..
Yapay zeka tarafından kodu çözülen eski, hasarlı parşömen
Yaklaşık 2000 yıl önce Vezüv Yanardağı'nın meşhur patlaması sırasında yaklaşık 1.100 parşömen yanarak kül oldu. 1700'lü yıllarda bazı girişimci kazıcılar volkanik çamurdan büyük miktarda hazine çıkardı.
Herculaneum parşömenleri olarak bilinen koleksiyon, belki de klasik antik çağdan kalma bilinen en büyük kütüphane. Ancak hassas belgelerin içeriği, Nebraska Üniversitesi'nden bir bilgisayar bilimi öğrencisi bu yılın başlarında bir bilimsel yarışmayı kazanana kadar bir sır olarak kaldı.
Yapay zekanın ve bilgisayarlı tomografinin yardımıyla görüntülemenin yardımıyla Luke Farritor, kararmış parşömenler üzerinde eski Yunanca yazılmış bir kelimenin şifresini çözen ilk kişi oldu.
Farritor, Yunanca'da mor anlamına gelen "πορφυρας" veya "porphyras" kelimesini çözdüğü için 40.000 dolar ödüle layık görüldü. Araştırmacılar, bu teknik kullanılarak parşömenlerin tamamının çözülmesinin çok uzun sürmeyeceğinden umutlular.
Mumya yapımı için gerekli malzemeler artık sır değil
Bilim insanları, bir mumyalama atölyesindeki atılmış çömlek parçalarından eski Mısırlıların ölüleri mumyalamak için kullandıkları bazı madde ve karışımları keşfettiler.
Kaplarda kalan organik kalıntıları kimyasal olarak analiz eden araştırmacılar, eski Mısırlıların ölümden sonra bedeni yağlamak, hoş olmayan kokuları azaltmak ve onu mantarlardan, bakterilerden ve çürümeden korumak için çok çeşitli maddeler kullandıklarını belirledi. Tanımlanan malzemeler arasında ardıç, selvi ve sedir gibi bitkisel yağların yanı sıra fıstık ağaçlarından elde edilen reçineler, hayvansal yağlar ve balmumu da yer alıyor.
Bilim adamları daha önce ölüleri mumyalamak için kullanılan maddelerin adlarını Mısır metinlerinden öğrenmiş olsalar da, yakın zamana kadar yalnızca tam olarak hangi bileşiklere ve materyallere atıfta bulunduklarını tahmin edebiliyorlardı.
Atölyede kullanılan malzemeler çeşitliydi ve sadece Mısır'dan değil, çok daha uzak yerlerden de geliyorlardı; bu da uzun mesafeli mal alışverişini akla getiriyor.
Beethoven: Bir aile sırrı ortaya çıktı
Besteci Ludwig van Beethoven, işitme kaybı, mide-bağırsak sorunları ve karaciğer hastalığı gibi bir dizi kronik sağlık sorununun ardından 1827'de 56 yaşında öldü.
Beethoven 1802'de kardeşlerine, doktoru Johann Adam Schmidt'ten bestecinin ölümünden sonra hastalıklarının doğasını araştırmasını isteyen bir mektup yazdı. Mektup Heiligenstadt Ahit olarak biliniyor.
Ölümünden yaklaşık 200 yıl sonra, bilim insanları bu isteği yerine getirmek amacıyla korunmuş saç buklelerinden DNA çıkardılar.
Ekip kesin bir teşhis koyamadı ancak Beethoven'ın genetik verileri, araştırmacıların, otoimmün hastalık çölyak hastalığı, laktoz intoleransı veya irritabl bağırsak sendromu gibi rahatsızlığının potansiyel nedenlerini elemesine yardımcı oldu.
Genetik bilgiler ayrıca bestecinin ailesinde evlilik dışı bir ilişkinin yaşandığını da öne sürdü.
