Eski Hazine Müsteşarı, iktisatçı Mahfi Eğilmez, Türkiye ekonomisinin büyümesinin nasıl hesaplandığını anlattığı kişisel blogunda yayınladığı “Üç Kişilik Bir Ailenin Aylık Geliri” başlıklı yazısında, kişi başına düşen gelirin gelir dağılımındaki bozulmayı gösterdiğine işaret etti.
Eğilmez, dolar kuru ve enflasyondaki değişimlerin GSYH ve büyüme oranlarında etkilerini anlatırken, 2024 yılında 15.463 dolar olan kişi başı gelirin, aylık 1.288 dolar ettiğini; 3 kişilik bir ailenin gelirinin de bu durumda 126 bin TL’nin üzerinde olduğunu gösterdi. 17 bin 2 TL olan asgari ücretle aradaki farka dikkat çeken Eğilmez, “Ortalama hesapların gerçekten ne kadar uzak olduğu bir yana bırakılırsa bu basit hesap bize Türkiye’de gelir dağılımının ne kadar bozuk olduğunu gösteriyor” dedi.
“Büyüme hesaplanırken enflasyon dışarıda kalıyor”
Eğilmez, GSYH ve büyüme verilerinin TL ve dolar bazında nasıl farklılaştığını anlattığı yazısı şu şekilde:
“Türkiye’nin 2024 yılında cari fiyatlarla (yani enflasyondan arındırılmamış fiyatlarla) GSYH’si 43.411 milyar lira olarak açıklandı. Aynı yılın yıllık ortalama USD/TL kuru 32,77. Buna göre dolar cinsinden cari fiyatlarla GSYH’miz (43,411 / 32,77 =) 1.322 milyar dolar olarak hesaplanıyor. Ekonomimizin 2024 yılında 2023 yılına göre yüzde 3,2 büyüdüğü de açıklandı. 2023 yılının GSYH’si 1.130 milyar dolardı. Bakkal hesabıyla gidersek 2024 yılında GSYH’nin (1.130 x 1,032 =) 1.166 milyar dolar olması gerekir. Aradaki fark olan 156 milyar dolar fiyat artışlarından geliyor, dolar ile cari fiyatlarla GSYH hesaplanırken olmasa da büyüme hesaplanırken elimine ediliyor.
“Dünyada böyle olması doğru olduğu anlamına gelmiyor”
Meseleyi daha açık olarak ortaya koyabilmek için farklı bir biçimde anlatayım:
GSYH, Türk lirası fiyatlar üzerinden hesaplanıyor (çünkü Türkiye’de Türk Lirası geçerli.) Bu fiyatlar önceki yıla göre enflasyonla artmış fiyatlar. O nedenle bu şekilde elde edilen GSYH’ye cari fiyatlarla GSYH deniyor.
Büyüme hesaplanırken GSYH içindeki mal ve hizmetlerin fiyatları yerine önceki yılın fiyatları alınıyor ve böylece enflasyon elimine ediliyor. Bu durumda büyüme yüzde 3,2 olarak çıkıyor. Buna karşılık GSYH dolara çevrilirken cari fiyatlarla GSYH (43,411 milyar TL) esas alınıyor ve 2024 yılının ortalama USD/TL kuru olan 32,77’ye bölünerek 1.322 milyar dolarlık dolar cinsinden cari fiyatlarla GSYH bulunmuş oluyor.
Burada da bir anormallik yok, bütün dünyada böyle hesaplanıyor. Ama bütün dünyada böyle hesaplanıyor olması bunun doğru olduğu anlamına gelmiyor. ABD’nin parası zaten dolar olduğu için onun GSYH’si doğruyu gösteriyor. Enflasyonu düşük ve kuru da gerçekçi olan ülkelerde GSYH bu şekilde hesaplanınca da gerçeği gösteriyor. Buna karşılık bizim gibi enflasyonu yüksek, kuru baskılanmış olan ülkelerde işler karışıyor.
“Enflasyon yüksek, dolar düşükse GSYH yükseliyor”
Formül şöyle:
Cari Fiyatlarla GSYH USD = Cari Fiyatlarla GSYH TL / Yıllık Ortalama USD/TL Kuru
Bu formülde enflasyon ne kadar yüksekse Cari Fiyatlarla GSYH TL o kadar yüksek, Yıllık Ortalama USD/TL kuru ne kadar düşükse Cari Fiyatlarla GSYH USD o kadar yüksek çıkar.
İnsanlar Türkiye’nin GSYH’si 1.322 milyar dolar dediğinizde buna inanabilirler. Çünkü bu, onların ölçme yeteneğinin dışında bir veridir. Buna karşılık kişi başına geliri hesaplayıp açıklamaya gelince bu hesabın inandırıcılığı düşer.
Kişi başına gelir, GSYH USD’nin nüfusa bölünmesiyle bulunur.
Kişi Başına Gelir USD = GSYH USD / Yıl Ortası Nüfusu
“Gelir dağılımı bozuk”
Hesabı 2024 yılı için yaparsak:
Kişi Başına Gelir USD = 1.322 milyar USD / 85,5 milyon kişi = 15.463 USD (yuvarlamalar nedeniyle küçük farklar çıkabilir.)
Buna göre Türkiye’de 2024 yılında kişi başına ortalama yıllık gelir 15.463, aylık 1.288 dolar olmuş. Üç kişilik bir çekirdek aile için bu (1.288 x 3 =) 3.864 dolar ediyor. Bunu ortalama kurla çevirirsek (3.864 x 32,77 0 =) 126.623 Türk Lirası eder. 2024 yılında asgari ücret net 17.002 lira idi. Örneğimizdeki çekirdek ailedeki üç kişi de 2024 yılında asgari ücretle çalışmış olsa, bu ailenin aylık geliri (17.002 x 3 =) 51.006 TL eder. Bu durumda bu ailenin geliri, sözünü ettiğimiz ortalama gelir olan 126.623 liradan 75.617 lira uzakta demektir.
Ortalama hesapların gerçekten ne kadar uzak olduğu bir yana bırakılırsa bu basit hesap bize Türkiye’de gelir dağılımının ne kadar bozuk olduğunu gösteriyor.”